De voorstelling vindt plaats in en om een woonkamer, gemaakt van Terschellinger boomstammen, met bankjes die bestaan uit radiatoren die worden verwarmd door een brandende houtkachel die naast een spreekgestoelte staat. Collectief Walden wil een ritueel van verandering maken. Als publiek luister je naar fragmenten uit interviews met mensen die op Terschelling wonen, die vertellen over wat verandering voor ze betekent: verandering van de natuur, verandering van het eiland. De spelers, die voor de voorstelling tien dagen op Oerol-residentie waren, bezingen de verandering en de weemoed, het klimaat en de mens, met prachtige muziek.

Creatief producent Raïssa Pater legt uit wat de groep voor de voorstelling heeft gedaan en wat zij hopen dat het publiek meeneemt.

“We hebben vier eilandbewoners geïnterviewd. We vroegen hoe zij de toekomst van het eiland voor zich zien, zowel op het vlak van de natuur als voor zichzelf, en welke veranderingen ze de komende honderd jaar verwachten. Daarin komt rouw terug, zowel om het menselijke als het natuurlijke. Door de wind verplaatst het eiland zich bijvoorbeeld langzaam. Iemand zei dat de Brandaris daarom over honderd jaar waarschijnlijk ergens anders staat. De voorstelling maakten we om deze verhalen heen.”

Dat rouwen bij vooruitkijken past, vindt Raïssa logisch.

“Als je naar verandering vraagt, komt er direct rouw bij kijken. De geïnterviewden gingen daar vanzelf over praten. Verandering is niet per se iets wat je direct accepteert en verwerkt. Ik denk dat we allemaal op een andere manier omgaan met rouw, zeker binnen de context van het veranderen van de natuur. We mogen dat wel wat meer een plek geven. Onze voorstelling gaat er ook over dat we een ritueel voor de toekomst maken. Dit was nul van duizend. De komende duizend jaar gaan we steeds opnieuw een onderwerp belichten en onderzoek doen naar de verandering.”

“Als mensheid kunnen we van alles willen veranderen, of dat nou gaat om extra bomen planten of snelwegen aanleggen – alles om het maar beter te maken voor de mens. Maar we moeten accepteren dat er ook verandering is die we zelf niet in de hand hebben. Het bewustzijn dat je uit de voorstelling haalt, kan je meenemen naar de plek of locatie waar je vaak bent. We hebben nu vier mensen op Terschelling gesproken. Voor hen zijn bepaalde veranderingen in de natuur heel erg zichtbaar. Als je op andere plekken in Nederland woont, zul je met andere landschapsveranderingen te maken hebben. Misschien is het daar ook pas later zichtbaar dan hier op Terschelling. Ik denk wel dat als je nu al oefent, je je daar langzaamaan bewust van wordt. Dat bewustzijn kun je overal mee naartoe nemen. We moeten niet in strijd zijn met de natuur, maar er juist mee samenzijn. Dus moeten we haar omarmen en oefenen in acceptatie.”

De opwarming van de aarde laat zich voelen, vrijdag om 12.45 uur. Het publiek, dat de blakende tribune voor driekwart vult, smeert zich gretig in met zonnemelk voor aanvang van het toneelstuk. Tegenover de oplopende rij zitplaatsen staat een imposant wit huis met een eveneens wit hek eromheen, dat doorboord is door een ruimteschip. Astronaut Ivy (Emma Pelckmans), tevens marketeer, is neergestort en heeft een enorme scherf in haar schouder. Na een belletje met het bedrijf waarvoor ze werkt, zakt ze in ineen in het hoge gras.

Het dorp waar Ivy is beland, heet Gilgamesj. De dorpelingen wonen met z’n allen in één huis, en pluis is het er niet. Iedereen zit in therapie bij Silis, die een empathische indruk maakt, maar toch zijn vele oud-bewoners het bos in gelopen, een gewisse dood tegemoet. Eenmaal hersteld heeft Ivy het even naar haar zin in het dorp, tot ‘hoofd Toerisme’ Arnold verliefd op haar wordt en haar probeert te zoenen, al zegt zei duidelijk ‘Neen’. Haar beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag vallen bij de dorpelingen in slechte aarde, en Ivy wordt aan een paal vastgebonden met een lederen, best wel kinky mondmasker op.

Niemand is gelukkig in dit fictieve dorp. Waarom? “We sterven uit!” roept huisarts Mara, vlak voordat ze zelf ook het bos inloopt. “We weten toch allemaal dat we fucked zijn?” Barbecue-liefhebber Frank vraagt aan zijn vrouw, de burgemeester, hoe het nu verder moet. “Hetzelfde als wat we altijd doen,” antwoordt zij. “Ermee leren leven.”

Het publiek geniet van de voorstelling. Vooral bij de scène waarin de dorpelingen hun brandstof verspillende ritueel 'hardcore' uitvoeren wordt breed gegrijnsd. Na afloop hoor je de mensen denken: is dit nou een op zichzelf staand verhaal, of is Komt goed een metafoor voor deze sombere tijd? Gaat het zien nu het nog kan, denk er eens over na, en waardeer ook de leuke dingen van het leven, zoals schoonheid en de liefde, dan komt het vast al een eind goed.

Komt goed... kun je nog zien om 12.45 uur vandaag. Neem zonnebrand mee.

Matthijs Rooduijn staat boven op een duin in West-Terschelling voor een groep theaterbezoekers uit te leggen waar zijn onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam over gaat. Bezoekers hebben al gewandeld, vragen beantwoord en een voorstelling bekeken. Ze komen er nu achter aan welk onderzoek ze hebben deelgenomen. Die inhoud krijg jij, lieve lezer en potentieel bezoeker van deze voorstelling, helaas nog even niet te horen, want met voorkennis is het onderzoek al snel verpest. De beleving van het publiek is namelijk onderdeel van de dataverzameling.

Matthijs merkt dat alle bezoekers hongerig zijn naar de kennis over het onderzoek en zeer nieuwsgierig naar wat het moet gaan opleveren. Dat is mooi, want dit onderzoek blijkt dus niet alleen interessant voor de wetenschapper en de theatermaker maar ook voor het onderzoeksobject, de theaterbezoeker. Die geniet ervan bij te dragen aan de vermeerdering van kennis en vindt het ook boeiend om te horen hoe je onderzoek naar vluchtelingenproblematiek kunt doen tijdens een theatervoorstelling.

Al enkele jaren was er een samenwerking tussen theatergezelschap Via Berlin en onderzoeker Debby Gerritsen van de Universiteit van Amsterdam. Maar dit was tot nu toe alleen in de vorm van onderwijs. Maar waarom niet ook het onderzoek samen opzetten? Dat uitvoeren bleek voor Matthijs een zalige achtbaan, want waar wetenschap methodologisch dichtgetimmerde uitspraken wil doen, wil de theatermaker het publiek juist zelf aan het interpreteren zetten. Die twee manieren van kijken vullen elkaar mooi aan, zegt Matthijs: “Schrijvers, acteurs en sound designers weten natuurlijk als geen ander hoe je een ervaring kunt creëren waarin je mensen echt weet te betrekken. Geen vragenlijst achter de computer, maar een echte ervaring waar de respondent volledig meegaat in een gecreëerde situatie."

De onderzoekers en theatermakers hebben samen alle rode draden door het onderzoek en de voorstelling bedacht, veel gediscussieerd en meerdere perspectieven bekeken. Daarbij konden ze goed gebruikmaken van de onderzoeken van Matthijs en zijn collega’s van Hot Politics Lab, die onderzoek doen naar emoties, vluchtelingenproblematiek en politieke psychologie. De resultaten die hier uitkomen, zijn als basis gebruikt voor de voorstelling.

Matthijs: “En die vroedmeesterpad dus. Deze bruine, kwakende vriend komt normaal gesproken voor in Limburg, maar is nu via een soundscape te horen tijdens de wandeling in de duinen als wij ons onderzoek doen. Ook in de voorstelling komt dit geluid voor, misschien wel zonder dat je het merkt. Toch word je er misschien wel door beïnvloed. Hoe? Daarvoor moet je zelf dat duin bij West-Terschelling beklimmen.

Het Atelier is het talentontwikkelingstraject van Oerol en Over het IJ. Dit jaar werkten deze twee festivals samen met Likeminds, Nineties Productions en PLAN/Theater Artemis. Deze gezelschappen droegen de makers Finn Borath, Lucinda Wessels en Elias De Bruyne voor als deelnemers aan het Atelier. Voor alle drie de makers is het de eerste keer locatietheater. Wat hebben ze als jonge makers geleerd tijdens dit proces en wat nemen ze mee in toekomstige projecten?

Danseres, choreografe en dj Lucinda Wessels (namens Nineties Productions) met SLEEEP DREEEAM WAKEEE

“Ik maak graag iets interactiefs, maar de vorige keer deed ik dat uit noodzaak nog veel met beeldschermen. Vanwege alle coronamaatregelen die er geweest zijn, denk ik dat mensen momenteel behoefte hebben om zelf ook fysiek mee te doen met theater, en in mijn voorstelling doen ze dat volop door bijvoorbeeld een bal over te gooien of ergens overheen te lopen. En ik wil ook mijn dans delen met het publiek. Ik heb gemengde gevoelens over het proces dat ik heb doorlopen om tot deze voorstelling te komen. Ik heb veel onzekerheden over mezelf moeten overwinnen en stond op een gegeven moment zelfs op het punt te stoppen. Maar begeleiders hebben me erdoor gesleept en mentaal gesteund. Uiteindelijk voelde het Atelier als een warm bad en als een circusfamilie, waarbij we veel flexibiliteit van elkaar gevraagd hebben en ook veel geleerd hebben. Ik zie mezelf nu ook als regisseur en ben mezelf dankbaar dat ik heb doorgezet en dat SLEEEP DREEEAM WAKEEE er nu staat.”

Acteur en theatermaker Elias De Bruyne (namens Artemis) en De voorstelling met misschien wel de langste opkomst ooit

“Mijn voorstellingen zijn altijd vrij absurdistisch. De titel van de voorstelling zegt eigenlijk al waar het over gaat, en tegelijkertijd kan er nog zoveel gebeuren. Als je de opkomst in theater als onderwerp neemt, dan speel je automatisch met verwachting, want het publiek verwacht iets van zo'n opkomst. Normaal gesproken ligt er niet zoveel nadruk op de opkomst, vaak zijn de acteurs er gewoon en begint dan de voorstelling. Die verwachting is eigenlijk nooit helemaal in te lossen. Ik vraag in die zin ook veel van mijn publiek, dat lang moet wachten. Ik hoop dat ze steeds nieuwe dingen ontdekken in het landschap, in wat ze wél zien, terwijl ik nog aan het opkomen ben. Ik heb heel veel gerend op leren schoenen tijdens het proces. En ik heb veel toeters en bellen uitgeprobeerd, om er uiteindelijk achter te komen dat ik het zo puur mogelijk moet brengen.”

Performance- en videokunstenaar Finn Borath (namens Likeminds) met Unheimlich

“Ik ben bang voor het donker en wilde onderzoeken waarom. Het enge aan bijvoorbeeld het bos, dat ook centraal staat in de voorstelling, is dat je niet weet wat je kunt verwachten en welk geluid waarvandaan komt. Het is dus in essentie angst voor het onbekende. Je hersenen vullen in wat je niet weet, en dat kan die angst veroorzaken. Ik heb om deze voorstelling op te bouwen eindeloos naar horrorfilms gekeken. Die maakten me dan weer bang, maar leerden me ook hoe ik spanning kan creëeren. Wanneer je het monster in de film eenmaal ziet, is de angst een stuk minder. En zo heb ik ook geen angst meer voor dit specifieke bos, bij Hêdredersplak. Het voelt nu zo bekend als mijn kinderlijk huis.”

De voorstellingen van de makers van het Atelier zijn ook te zien tijdens festival Over het IJ, van 8 tot 17 juli.